Στόχοι:
Στόχος του μαθήματος είναι οι φοιτητές να γνωρίσουν και να κατανοήσουν τις τελετουργικές επιτελέσεις και την σχέση τους με το θέατρο, ούτως ώστε:
α) να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν και να ερμηνεύουν τις τελετουργικές επιτελέσεις οι οποίες απαντώνται σε διάφορες κοινωνίες και σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, καθώς και τις τελετουργίες οι οποίες αναφέρονται στα θεατρικά κείμενα και παρουσιάζονται στην θεατρική σκηνή ή στις κινηματογραφικές ταινίες
β) να αποτελέσουν οι τελετουργικές επιτελέσεις οι οποίες απαντώνται σε διάφορες κοινωνίες και σε διαφορετικές χρονικές στιγμές αφετηρίες έμπνευσης, ούτως ώστε να χρησιμοποιηθούν σε διάφορες θεατρικές δημιουργίες και τέχνες του θεάματος γενικότερα.

Μαθησιακά Αποτελέσματα:Με την ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές γνωρίζουν σε βάθος την έννοια της τελετουργίας. Κατανοούν το εύρος των τελετουργιών (μαγικοθρησκευτικές / κοσμικές / πολιτικές) και τη σχέση της τελετουργίας με το θέατρο μέσω της παρουσίασης και ανάλυσης διαχρονικών παραδειγμάτων και παραδειγμάτων από δυτικές και μη δυτικές κοινωνίες. Αναπτύσσουν την κριτική σκέψη και τον προβληματισμό τους μέσω της επαφή τους με θεωρητικά κείμενα για την τελετουργία από τη σκοπιά της Θεατρολογίας και κυρίως της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας. Μαθαίνουν να σέβονται την ετερότητα, τη διαφορετικότητα, την πολυπολιτισμικότητα και την πολυμορφία στην τέχνη, να αναγνωρίζουν και να εκτιμούν ως ισότιμες μορφές τέχνης τις ανώνυμες συλλογικές τελετουργικές δημιουργίες. Η επαφή τους με αυτήν την (προ)θεατρική μορφή λειτουργεί ως αφετηρία έμπνευσης για εφαρμογές εκ μέρους τους σε θεατρικές δημιουργίες και τέχνες του θεάματος γενικότερα καθώς και σε κοινωνικές δράσεις.

●    Αυτόνομη εργασία.
●    Ομαδική εργασία.
●    Παραγωγή νέων ερευνητικών ιδεών. Σχεδιασμός νέων έργων.
●    Σεβασμός στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισμικότητα.
●    Σεβασμός στο φυσικό περιβάλλον.
●    Επίδειξη κοινωνικής, επαγγελματικής και ηθικής υπευθυνότητας και ευαισθησίας σε θέματα φύλου.
●    Άσκηση κριτικής σκέψης.
●    Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης
 

Στο μάθημα αναλύεται η έννοια της τελετουργίας από τη σκοπιά της Λαογραφίας, της Θεατρολογίας και κυρίως της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας με παράλληλη παρουσίαση των κυριοτέρων θεωριών. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη σχέση τελετουργίας/θεάτρου. Κατά τη διάρκεια των μαθημάτων εξετάζονται οι κατηγορίες των τελετουργιών (μαγικοθρησκευτικές/εκκλησιαστικές, κοσμικές/πολιτικές) και τα είδη τους (θυσίες, διαβατήριες τελετουργίες, εκστατικές τελετουργίες, εκκλησιαστικά δρώμενα, αθλητικές και δυναστικές τελετές…) τόσο στην αρχαιότητα όσο και στη σύγχρονη εποχή. Αυτό επιτυγχάνεται με την παρουσίαση και την ανάλυση σχετικών παραδειγμάτων από “δυτικές” και “μη δυτικές κοινωνίες” μέσα στα κοινωνικοπολιτισμικά τους συμφραζόμενα, όπου ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην παραστατικότητα.

Ενότητες μαθήματος και σχετική βιβλιογραφία
1.    Οι έννοιες προαισθητικές μορφές θεάτρου/δρώμενο/τελετουργία
●    Η λαογραφική προσέγγιση-Η ελληνική Λαογραφία
🕮 Κυριακίδου-Νέστορος Άλκη (2007), Η θεωρία της ελληνικής Λαογραφίας. Κριτική ανάλυση, Αθήνα: Ίδρυμα Μωραϊτη, Βιβλιοθήκη Γενικής Παιδείας.

2.    Η θεατρολογική προσέγγιση. Ο ορισμός του Βάλτερ Πούχνερ
🕮 Πούχνερ, Βάλτερ (1985). «Θεωρία του Λαϊκού Θεάτρου. Κριτικές παρατηρήσεις στο γενετικό κώδικα της θεατρικής συμπεριφοράς του ανθρώπου», Λαογραφία (Παράρτημα 9), Αθήνα.
🕮 Πούχνερ, Βάλτερ (1989). Λαϊκό Θέατρο στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια. Συγκριτική Μελέτη, Αθήνα: Πατάκης.

3.    Η ανθρωπολογική προσέγγιση- Η Κοινωνική (Πολιτισμική) Ανθρωπολογία
🕮    Colleyn Jean – Paul (2005), Στοιχεία κοινωνικής και πολιτισμικής ανθρωπολογίας.Μτφρ. Μαρία Κουμπούρα, Αθήνα: Πλέθρον.
🕮    Laburthe-Tolra, Ph. &Warnier J.P. (2003). Εθνολογία-Ανθρωπολογία, Αθήνα: Κριτική.
🕮 Κέντρο Λαϊκών Δρωμένων Κομοτηνής (1997). Πρακτικά Α΄ Διεθνούς Συνεδρίου με θέμα:Δρώμενα.
Σύγχρονα μέσα και τεχνικές καταγραφής τους, Κομοτηνή: Κέντρο Λαϊκών Δρωμένων Κομοτηνής-Δήμος Κομοτηνής-Υπουργείο Πολιτισμού-Εθνικό Πολιτιστικό Δίκτυο Πόλεων.
🕮 Δημητρίου, Σωτήρης (2009). Η πολιτική διάσταση της Τέχνης. Μια ανθρωπολογική προσέγγιση, Αθήνα: Σαββάλας.

4.    Η προσέγγιση των τελετουργιών από την Κατερίνα Κακούρη.
Το παράδειγμα του της τελετής του Άη-Γιώργη στη Νεστάνη Αρκαδίας
🕮 Κακούρη, Κατερίνα (1974). Προϊστορία του θεάτρου. Από τη σκοπιά της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Αθήνα: Υπουργείον Πολιτισμού και Επιστημών.
🕮 Κακούρη, Κατερίνα (1998). Προαισθητικές μορφές θεάτρου, Αθήνα: Εστία.
🕮 Κακούρη Κατερίνα (1978), «Χορός και πομπή του Αη-Γιώργη στη Νεστάνη Αρκαδίας», Εθνογραφικά, 1, σελ. 93-104.
 

5.    Οι κυριότερες ανθρωπολογικές θεωρίες για την τελετουργία
●    ΕmileDurkheim: τελετουργία και θρησκεία
🕮    Durkheim Emile (2008), The elementary forms of religious life, Oxford University Press.
●    MarcelMauss: η θυσία
🕮    Mauss Marcel-Hubert Henri (1968),«Essai sur la nature et la fonction du sacrifice », inM. Mauss, Œvres I, Les fonctions sociales du sacré, Paris: Ed. Minuit.
●    Arnold Van Gennep: οι διαβατήριες τελετουργίες
🕮    VanGennepArnold (2016), Τελετουργίες διάβασης. Συστηματική μελέτη των τελετών.Μτφρ. Θ. Παραδέλλης, Αθήνα: Ηριδανός.
-    Το σατυρικό δράμα ως διαβατήρια τελετουργία: το αγγείο «του Προνόμου».
🕮    Wiles, D., (2009), Το αρχαίο ελληνικό δράμα ως παράσταση. Μια εισαγωγή. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.

6.    ClaudeLévi-Strauss: δομισμός
🕮 Βελιώτη-Γεωργοπούλου, Μ. (2013), «"Ο δρόμος της μάσκας" του ClaudeLévi-Strauss και οι δρόμοι της Τέχνης». Στο Δ. Φίλιας, Μ. Βελιώτη-Γεωργοπούλου, Α. Βλαβιανού και Χρ. Οικονομοπούλου (επιμ.), Πολύχρωμες Ψηφίδες. Γαλλοφωνία και Πολυπολιτισμικότητα,. Αθήνα: Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Παν/μίου Πελοποννήσου- Γρηγόρης, σελ. 276-288.

7.    Pierre Βοurdieu: η εγκαθίδρυση της τελετουργίας ως πράξη νομιμοποίησης της εξουσίας
🕮 Βελιώτη-Γεωργοπούλου, Μ. (2013), «Η πόλη και ο βασιλεύς. Εορτές και τελετές για τον Όθωνα στο Ναύπλιο». Στο Τριαντ. Σκλαβενίτης και Μ. Βελιώτη-Γεωργοπούλου (επιμ.), «150 χρόνια Ναυπλιακή Επανάσταση. 1 Φεβρουαρίου-8 Απριλίου 1862». Πρακτικά Επιστημονικού Συμποσίου. Ναυπλιακά Ανάλεκτα VIII, Ναύπλιο: έκδ. Δήμος Ναυπλιέων-Πνευματικό Ίδρυμα «Ι. Καποδίστριας», σελ. 469-485.

8.    Τελετουργία και Αρχαίο Δράμα.
●    Οι τελετουργιστές του Καίμπριτζ
🕮    FrazerJames (1998), Ο χρυσός κλώνος. Μελέτη για τη μαγεία και τη θρησκεία, Αθήνα: Εκάτη.
●    Η καταγωγή του Αρχαίου Δράματος. Οι διονυσιακές γιορτές. Οι δραματικοί αγώνες. Η θέση του DavidWiles.
🕮 Wiles, D., (2009), Το αρχαίο ελληνικό δράμα ως παράσταση. Μια εισαγωγή. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.

9.    Οι θεωρίες της επιτέλεσης και η θεατρική εφαρμογή τους (Τελετουργία/ανθρωπολογία και Θέατρο) : V. Turner και R. Schechner
🕮 Schechner, Richard (2011). Η θεωρία της επιτέλεσης, Αθήνα: Τελέθριον.
🕮 Turner, Victor (2015). Από την τελετουργία στο θέατρο. Η ανθρώπινη βαρύτητα του παιχνιδιού, Αθήνα: Ηριδανός.

10.    Εκστατικές τελετουργίες
●    Αναστενάρια. Η προσέγγιση της Κ. Κακούρη και του L. Danforth
🕮 Danforth, Loring (1995). Τα Αναστενάρια της Αγίας Ελένης. Πυροβασία και θρησκευτική θεραπεία.
Αθήνα: Πλέθρον.
🕮 Κακούρη, Κατερίνα, Διονυσιακά, Αθήνα, 1963.

11.    Εκστατικές τελετουργίες
●    Ταραντέλλα. Η επιτόπια καταγραφή (ErnestodeMartino) και οι θεατρικές αναπαραστάσεις
 

Δραστηριότητα

Φόρτος Εργασίας Εξαμήνου

Διαλέξεις

30

Μελέτη και ανάλυση βιβλιογραφίας

20

Εκπαιδευτικές επισκέψεις

10

Εκπόνηση μελέτης (project) ή Συγγραφή εργασίας (προαιρετικά) / μη καθοδηγούμενη μελέτη
/εξέταση
 

65

Σύνολο Μαθήματος 

125

Μέθοδοι αξιολόγησης:
●    Γραπτή τελική εξέταση: επιλογή ερωτήσεων ανάπτυξης (80%)
●    Προαιρετικές προφορικές και γραπτές εργασίες κατά τη διάρκεια των μαθημάτων (20%)
ή
●    Υποχρεωτική γραπτή εργασία και παρουσίασή της στην τάξη για τους φοιτητές που αδυνατούν να παρακολουθήσουν το μάθημα (20%)

•    Βελιώτη-Γεωργοπούλου, Μ. (2013), «"Ο δρόμος της μάσκας" του ClaudeLévi-Strauss και οι δρόμοι της Τέχνης». Στο Δ. Φίλιας, Μ. Βελιώτη-Γεωργοπούλου, Α. Βλαβιανού και Χρ. Οικονομοπούλου (επιμ.), Πολύχρωμες Ψηφίδες. Γαλλοφωνία και Πολυπολιτισμικότητα,. Αθήνα: Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Παν/μίου Πελοποννήσου-Γρηγόρης, σελ. 276-288.
•    Βελιώτη-Γεωργοπούλου, Μ. (2013), «Η πόλη και ο βασιλεύς. Εορτές και τελετές για τον Όθωνα στο Ναύπλιο». Στο Τριαντ. Σκλαβενίτης και Μ. Βελιώτη-Γεωργοπούλου (επιμ.), «150 χρόνια Ναυπλιακή Επανάσταση. 1 Φεβρουαρίου-8 Απριλίου 1862». Πρακτικά Επιστημονικού Συμποσίου. Ναυπλιακά Ανάλεκτα VIII, Ναύπλιο: έκδ. Δήμος Ναυπλιέων-Πνευματικό Ίδρυμα «Ι. Καποδίστριας», σελ. 469-485.
•    Colleyn    Jean – Paul (2005), Στοιχεία κοινωνικής και πολιτισμικής ανθρωπολογίας.Μτφρ. Μαρία Κουμπούρα, Αθήνα: Πλέθρον.
•    Δημητρίου, Σωτήρης (2009). Η πολιτική διάσταση της Τέχνης. Μια ανθρωπολογική προσέγγιση, Αθήνα: Σαββάλας.
•    Danforth, Loring (1995). Τα Αναστενάρια της Αγίας Ελένης. Πυροβασία και θρησκευτική θεραπεία. Αθήνα: Πλέθρον.
•    Durkheim Emile (2008), The elementary forms of religious life, Oxford University Press.
•    Frazer James (1998), Οχρυσόςκλώνος. Μελέτη για τη μαγεία και τη θρησκεία, Αθήνα: Εκάτη.
•    Geertz, Clifford (2003). Η ερμηνεία των πολιτισμών, Αθήνα: Αλεξάνδρεια.
•    Η ελληνική μουσική παράδοση της Κάτω Ιταλίας, Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, CD1, 1994.
•    Κάβουρας Π. (2010), «Δρώμενο και δραματουργία. Η ιδέα του φολκλόρ στην εποχή του έθνικ», Στο: Παύλος Κάβουρας (επιμ.), Φολκλόρ και παράδοση: Ζητήματα Αναπαράστασης και επιτέλεσης της μουσικής και του χορού, Αθήνα: Νήσος, σελ. 227-250.
•    Κακούρη, Κατερίνα (1963), Διονυσιακά, Αθήνα,.
•    Κακούρη, Κατερίνα (1974). Προϊστορία του θεάτρου. Από τη σκοπιά της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Αθήνα: Υπουργείον Πολιτισμού και Επιστημών.
•    Κακούρη Κατερίνα, (1978), «Χορός και πομπή του Αη-Γιώργη στη Νεστάνη Αρκαδίας», Εθνογραφικά, 1, σελ. 93-104.
•    Κακούρη, Κατερίνα (1998). Προαισθητικές μορφές θεάτρου, Αθήνα: Εστία.
•    Κέντρο Λαϊκών Δρωμένων Κομοτηνής (1997). Πρακτικά Α΄ Διεθνούς Συνεδρίου με θέμα:Δρώμενα. Σύγχρονα μέσα και τεχνικές καταγραφής τους, Κομοτηνή: Κέντρο Λαϊκών Δρωμένων Κομοτηνής-Δήμος Κομοτηνής-Υπουργείο Πολιτισμού-Εθνικό Πολιτιστικό Δίκτυο Πόλεων.
•    Κυριακίδου-Νέστορος Άλκη (2007), Η θεωρία της ελληνικής Λαογραφίας. Κριτική ανάλυση, , Αθήνα: Ίδρυμα Μωραϊτη, Βιβλιοθήκη Γενικής Παιδείας
•    Laburthe-Tolra, Ph. &Warnier J.P. (2003). Εθνολογία-Ανθρωπολογία, Αθήνα: Κριτική.
•    Λιαλιάτσης Π., (1979), « Το κάψιμο του Ιούδα, Πασχαλινό έθιμο της Ασίνης», στα Πρακτικά του Α΄ Συνεδρίου Αργολικών Σπουδών (Ναύπλιον 4-6 Δεκεμβρίου 1976), Πελοποννησιακά (Παράρτημα 4), σελ. . 139-160
•    Mauss Marcel-Hubert Henri (1968),«Essai sur la nature et la fonction du sacrifice », inM. Mauss, Œvres I, Les fonctions sociales du sacré, Paris: Ed. Minuit.
•    Πούχνερ, Βάλτερ (1985). «Θεωρία του Λαϊκού Θεάτρου. Κριτικές παρατηρήσεις στο γενετικό κώδικα της θεατρικής συμπεριφοράς του ανθρώπου», Λαογραφία (Παράρτημα 9), Αθήνα.
•    Πούχνερ, Βάλτερ (1989). Λαϊκό Θέατρο στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια. Συγκριτική Μελέτη, Αθήνα: Πατάκης.
•    Schechner, Richard (2011). Η θεωρία της επιτέλεσης, Αθήνα: Τελέθριον.
•    Turner, Victor (2015). Από την τελετουργία στο θέατρο. Η ανθρώπινη βαρύτητα του παιχνιδιού, Αθήνα: Ηριδανός
•    Στεφανοπούλου, Μαρία (2011). Το θέατρο των πηγών και η νοσταλγία της καταγωγής, Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας.
•    VanGennepArnold, (2016), Τελετουργίες διάβασης. Συστηματική μελέτη των τελετών.Μτφρ. Θ. Παραδέλλης, Αθήνα: Ηριδανός.
•    Wiles, D., (2009), Το αρχαίο ελληνικό δράμα ως παράσταση. Μια εισαγωγή. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.

 

https://eclass.uop.gr/courses/TS......